ABŞ prezidenti Donald Tramp Amerikanın “azadlıq günü” adlandırdığı 2 aprel Çərşənbə günü əksər ölkələrə idxal tarifləri tətbiq etməyə hazırlaşır. Yeni ticarət müharibəsinin əsas döyüşü dünyanın ən böyük iqtisadiyyatları – ABŞ və Avropa İttifaqı arasında gedir. Tramp çərşənbə günü ABŞ-a iş yerləri gətirəcək və federal büdcəyə trilyonlarla dollar qazandıracaq nəhəng tarif planını açıqlayacağını vəd edib. Martın 4-də etdiyi çıxışında o, tariflərə və idxal rüsumlarına niyə mərc etdiyini açıqlayıb: “Tariflər təkcə Amerikanın iş yerlərini qorumaq deyil, həm də ölkəmizin ruhunu qorumaq üçündür. Tariflər Amerikanı yenidən zənginləşdirməyin, Amerikanı yenidən möhtəşəm etməyin yoludur”.
Tarifləri tətbiq etmək üçün ilk cəhdini Ağ Evə girdikdən cəmi iki həftə sonra Kanada, Meksika və Çindən gələn mallara qarşı cəza tədbirlərini elan edib. Fevralın əvvəlində, Kanada və Meksika idxalına tariflər, bu ölkələrin liderlərinin ABŞ-a qeyri-qanuni mühacirlərin və narkotiklərin axınının qarşısını almaq üçün sərhəd təhlükəsizliyini gücləndirməyi vəd etdikdən sonra qüvvəyə minməsindən bir neçə saat əvvəl dayandırılıb. Amma martın 4-də rüsumlar tətbiq olunub. Lakin onların əksəriyyəti cəmi bir neçə saat davam edib, bundan sonra Ağ Ev gözlənilmədən daha bir ay geri çəkilib.
İndi də Trampın elan etmək niyyətində olduğu tariflər bütün ölkələrə təsir edəcək. Bununla belə, ən çox ehtimal olunan variant, The Washington Post-un qeyd etdiyi kimi, 15 ölkə və ərazinin mallarına tariflərin tətbiqini nəzərdə tutur. Tramp administrasiyası onları Amerika Birləşmiş Ştatlarının “ən pis ticarət tərəfdaşları” hesab edir, baxmayaraq ki, onlar Amerika idxalının təxminən 90%-ni təşkil edir. Ağ Ev hələlik hansı tariflərin tətbiq ediləcəyini, onların necə hesablanacağını və ya mümkün istisnalara uyğun gəlmək üçün ölkələrin nə etməli olduqlarını açıqlamayıb. Məlum olan yeganə şey, Trampın martın 26-da açıqladığı ABŞ hüdudlarından kənarda istehsal olunan avtomobillərə tətbiq edilən 25 faizlik rüsumdur. O, həmçinin Aİ-nin Amerika viskisinə 50 faizlik rüsum tətbiq etməsinə cavab olaraq Avropa şərabları, şampan və digər spirtli içkilərə 200 faizlik rüsum tətbiq etməklə hədələyib.
Trampın sözlərinə görə, əlavə rüsumlar ticarət balanssızlığının aradan qaldırılmasına yönəlmiş “qarşılıqlı tariflər” siyasətinin bir hissəsi kimi tətbiq edilir. “Biz başqa ölkələrin bizdən üz döndərməsinə icazə verə bilmərik”, deyən ABŞ prezidenti yeni tarif dalğasının son onilliklərin ən sərti olacağını bəyan edib. Eyni zamanda, Ağ Ev açıq şəkildə bildirib ki, hər bir ölkə üçün “qarşılıqlı tariflər” gələcək danışıqlar üçün başlanğıc nöqtəsi ola bilər. Bu vəziyyət ABŞ-la ticarət dövriyyəsi dünya ticarətinin demək olar ki, üçdə birini təşkil edən Avropa İttifaqında böyük narahatlıq yaradır.
Bəs, ABŞ yeni rüsumları necə tətbiq etmək niyyətindədir?
ABŞ-ın Maliyyə Naziri Scott Bessent-in izahatına görə, hər bir ölkə öz rüsumlarının səviyyəsini əks etdirən müəyyən bir indeks təyin olunacaq. Onlarla əvvəlcədən sövdələşmə bağlanarsa, “çirkli on beş” olaraq adlandırılan 15 ölkə ayrı-ayrılıqda onların mallarına əhəmiyyətli rüsumlar tətbiq ediləcək. Vaşinqtonun “qarşılıqlı tarifləri” dəqiq necə müəyyənləşdirəcəyi hələ də qeyri-müəyyən olaraq qalır. İsveçrənin UBS Group AG maliyyə holdinqinin iqtisadçılarının hesabladıqları kimi, “ölkədən ölkəyə” sxemi üzrə fərdi qarşılıqlı tariflərin ümumi sayı təxminən 2,5 milyon olmalıdır. Aydındır ki, aprelin 2-nə qədər belə bir həcmi hesablamaq praktiki olaraq mümkün deyil. Deməli, sözügedən “azadlıq günü”ndə ABŞ-ın ticarət siyasətində çox güman ki, heç bir əsaslı, əsaslı dəyişikliklər olmayacaq. Bundan əlavə, Trampın nümayiş etdirdiyi siyasi və inzibati üslub hər şeyin hələ də bir neçə dəfə dəyişə biləcəyini göstərir.
Brüssel Vaşinqtonun hərəkətlərini cavabsız qoymaq niyyətində deyil. Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen tariflərin tətbiqini “biznes üçün pis xəbər, istehlakçılar üçün isə daha da pis xəbər” adlandırıb. Almaniya kansleri Olaf Scholz, Aİ-nin ABŞ ilə əməkdaşlıq etmək istədiyini, lakin ABŞ-ın tariflərinə vahid cəbhə ilə cavab verməyə hazır olduğunu söyləyib: “Əgər ABŞ bizə seçim qoymasa, məsələn, polad və alüminiuma rüsum tətbiq etsə, biz də Aİ olaraq eyni reaksiya verəcəyik”.
Fransanın İqtisadiyyat naziri Erik Lombard Aİ-nin öz maraqlarını müdafiə etmək əzmində olduğunu təkrarlayıb: “İqtisadi təcavüz aktı ilə üz-üzəyik. Cavab verməsək, bu dayanmayacaq. Amerikalıları danışıqlar masasına oturmağa məcbur etməliyik”. Onun sözlərinə görə, Brüssel dialoq imkanlarını özündə saxlayır və danışıqlar BVF-nin aprelin sonunda Vaşinqtonda keçiriləcək yaz toplantısında baş tuta bilər.
Amerikalılarla razılığa gəlmək mümkün olmasa, Aİ-nin cavab vermək imkanı var. Belə görünür ki, bu dəfə Brüssel Trampın ilk prezidentlik dövründəkindən daha yaxşı hazırlanıb və hətta “ticarət bazukasını” da yükləyib. Məcburiyyətə Qarşı Alət (ACI) ABŞ-ın yerli sənayelərə zərər vurması və ya siyasi təzyiq göstərməsi halında avropalılara tez bir zamanda Amerika şirkətlərinin məhsul və xidmətlərinə qarşı cərimələr tətbiq etməyə imkan verəcək hüquqi müddəadır. İroni odur ki, amerikalılar özləri avropalıları ACI yaratmağa – Çinə qarşı çıxmaq üçün sövq edirdilər. İndi Aİ “ticarət bazukasını” ABŞ-a yönəltməyə hazırdır.
Adının açıqlanmasını istəməyən Aİ diplomatı Londonun Financial Times qəzetinə deyib: “Amerikalılar ticarət müharibəsində eskalasiyanın üstünlüyünə sahib olduqlarına inanırlar, lakin bizim də bu seçimimiz var”. Onun sözlərinə görə, Aİ Silikon Vadisində böyük texnologiya şirkətlərini hədəf alacaq. Qarşı tədbirlərə Amerika İT nəhənglərinin əqli mülkiyyət hüquqlarına məhdudiyyətlər daxil olacaq. Xüsusilə, İlon Maskın Starlink peyk şəbəkəsinə dövlət müqavilələrinə giriş qadağan edilə bilər.
Rusiya tarif hücumunda
ABŞ prezidenti Rusiyaya ultimatum qoyub ABŞ prezidenti Donald Tramp Ukrayna nizamlanmasında sürətli nəticələrin olmamasından artan narazılığını nümayiş etdirərək Vladimir Putinlə yeni söhbəti səbirsizliklə gözləyir. Vladimir Putinin Ukraynaya xarici nəzarət tətbiq etmək fikrinə “çox qəzəbləndiyini” deyən və Ukraynada sülhə doğru ləng irəliləyiş olarsa, Rusiya neftini ikinci dərəcəli sanksiyalarla hədələyən Ağ Ev rəhbərinin bir sıra yüksək profilli bəyanatları onun Ağ Evə qayıtdıqdan sonra Moskvaya qarşı ən sərt hücumlarıdır. Prezident Trampın Vladimir Putinə qarşı ilk sərt şərhi, onun Rusiyaya qarşı əsaslı şəkildə barışdırıcı ritorikasından fərqli olaraq, martın 30-da səhər saatlarında NBC-nin “Meet the Press” verilişində gəlib. Verilişdən əvvəl Donald Trampla telefonla danışan kanalın aparıcısı Kristen Uelker Vladimir Putinin Vladimir Zelenskinin və mülki orqanların legitimliyini itirməsi səbəbindən Ukraynada BMT-nin xarici administrasiyasının tətbiqinin mümkünlüyü ilə bağlı martın 28-də verdiyi açıqlama ilə bağlı şərhindən sitat gətirib.
Bundan əvvəl ABŞ prezidentinin özü və komandasının üzvləri Zelenskiyə şübhə ilə yanaşdığını və onun qeyri-legitimliyini tanıdığını bildirib. Beləliklə, Vladimir Putin ABŞ-ın yeni administrasiyasının uzun müddətdir çaşdırdığı problemin həlli yolunu axtarmağı təklif edib. Üstəlik, bu yaxınlarda milli telemarafonda Zelenski özü təsdiqləyib ki, o, Vladimir Putinlə dialoqdan imtina edir və “Rusiyanı təmsil edəcək” başqa biri ilə danışmağa hazırdır. Lakin bu dəfə Donald Tramp Vladimir Putinin bəyanatlarından “çox qəzəbləndi”. NBC jurnalisti Amerika liderini qəfildən nəyin əsəblərini itirməsinə səbəb olduğunu izah etmədən onun şərhinə istinad edib və bu, dünyanın ən məşhur xəbərlərindən birinə çevrilib. “Ukraynada axan qanı dayandırmaq üçün Rusiya ilə razılığa gələ bilməsək və bunun Rusiyanın günahı olduğunu düşünsəm, Rusiyadan gələn bütün neftlərə ikinci dərəcəli rüsumlar tətbiq edəcəyəm. Belə görünəcək: Rusiya neftini alsanız, ABŞ-da biznes edə bilməzsiniz. “Bütün neftin rüsumları 25%-dən 50%-ə qədər olacaq”.
“Psixoloji bir müddət var” deyən Tramp Rusiyanın atəşkəsə razılıq verməsi üçün son tarix olub-olmadığını soruşduqda davam edib ki, əgər onların dayandıqlarını düşünsəm, buna sevinməyəcəyəm. Dəqiq hansı müddətin “psixoloji son tarix” sayıla biləcəyini dəqiqləşdirmədən Donald Tramp Rusiyanın atəşkəslə bağlı razılaşmanı qəsdən gecikdirməyə çalışdığına inanıb-inanmadığı sualına kifayət qədər mənfi cavab verib: “Bilmirəm, bilmirəm. Mən belə düşünmürəm. “Düşünürəm ki, Putin razılıq əldə etmək istəyir”, – Tramp bildirib.
Rusiyalı həmkarına qarşı xarakterik olmayan sərt ritorikadan sonra Donald Tramp Vladimir Zelenskini böyük problemlərlə hədələyib. Lakin onun narazılığı Ukrayna prezidentinin Rusiya ilə dialoqdan imtinası ilə deyil, Vaşinqtonun Kiyevlə resurs sazişinin qeyri-müəyyən perspektivləri ilə bağlıdır. “Yeri gəlmişkən, görürəm ki, Zelenski nadir minerallar sövdələşməsindən imtina etməyə çalışır. Əgər o, bunu etsə, onun başına bəla, böyük və böyük bəla olacaq”, – Tramp deyib.
Aparıcı Amerika və dünya mediası artıq Rusiyaya qarşı yeni, daha sərt Amerika kursunun elan olunduğunu elan etməyə tələsir. Eyni zamanda, ekspertlər bu yanaşmaya səbəb ola biləcək bir sıra təxminləri nümayiş etdirirlər. “The Washington Post”un qeyd etdiyi kimi, Trampın şərhləri “Rusiyaya və onun prezidenti Putinə qarşı yumşaq yanaşmadan dəyişdiyini göstərir” və bu, Vaşinqtonun müttəfiqləri ilə münasibətlərinin zəifləməsinə səbəb olub. Öz növbəsində The Wall Street Journal davam edən dəyişiklikləri Trampın çevrəsində Rusiyanı daha çox tənqid edən bəzi adları açıqlanmayan məsləhətçilərin artan təsirləri ilə izah edir.
Tramp əvvəllər kimə “böyük bəla” vəd edib
Donald Trampın Rusiyaya münasibətini kəskin şəkildə sərtləşdirməsi onun Finlandiya prezidenti Aleksandr Stubb ilə martın 30-da Amerika prezidentinin Floridadakı malikanəsində qeyri-rəsmi görüşündən sonra baş verib. Trampla məxfi söhbət zamanı finlandiyalı qonağı Rusiyaya təzyiqi davam etdirmək üçün “güclü sanksiyalar mexanizmi” yaratmağa çağırıb, həmçinin danışıqların dayandırılması üçün son tarixə nail olunmasını təklif edib. “Finlandiyanın mövqeyi ondan ibarətdir ki, atəşkəsə nail olmaq lazımdır və bunun üçün bir tarix lazımdır. Bizim fikrimiz belədir: 20 aprel. Bu, heç bir şərt olmadan tam atəşkəs üçün yaxşı vaxt olardı. Nə üçün aprelin 20-si? Çünki bizə son tarix lazımdır, çünki Pasxa bayramıdır və prezident Donald Tramp vəzifədə cəmi üç aydır”, – Aleksandr Stubb izah edib. Beləliklə, Trampın psixoloji son tarixlə bağlı fikirləri onun Finlandiya lideri ilə qarşılıqlı münasibətindən ilhamlana bilərdi.
Prezident Stubbın özünün ABŞ-ı tərk etdikdən sonra Londonda keçirdiyi mətbuat konfransında dediyi kimi, onunla görüşdə Tramp da ondan Vladimir Putinə güvənin olub-olmadığını soruşub. “Mən yox dedim” deyə Finlandiya rəhbəri cavab verib. Londondan ABŞ və müttəfiqləri arasında yaxınlaşmağa işarə edən digər bir xəbər isə Böyük Britaniyanın baş naziri Key Starmerin Donald Trampla telefon danışığı aparması və onunla Rusiyaya qarşı vahid cəbhə kimi fəaliyyət göstərməyə razı olması xəbəridir. “Liderlər Putinə qarşı kollektiv təzyiqin davam etdirilməsinin zəruriliyi barədə razılığa gəliblər”, – baş nazirin ofisindən bildiriblər. Son vaxtlara qədər ABŞ-ın yeni administrasiyası aparıcı Avropa dövlətlərinin davam etdirdiyi sanksiya təzyiqi siyasətindən uzaq durmağa üstünlük verir.
ABŞ Maliyyə Naziri Scott Bessent-in daha əvvəl izah etdiyi kimi, Tramp administrasiyası Ukrayna üzrə danışıqların uğuru üçün zəruri olarsa, Rusiyaya qarşı ən sərt sanksiyaları tətbiq etməkdən çəkinməyəcək. “Əgər siz bunu birdən on miqyasında qiymətləndirsəydiniz, Bayden administrasiyasının sanksiyaları bəlkə də “üç” olaraq qiymətləndirilə bilərdi, lakin tərk etməyə daha yaxın olanlar onları “altılığa” qədər sərtləşdirdilər”. Scott Bessent CNBC-yə verdiyi müsahibədə deyib ki, onları “10”a qədər sərtləşdirməkdən çəkinməyəcəyik: “Bunların hamısı Trampın uğurlu danışıqlar planının bir hissəsidir. O, hər iki tərəfə maksimum təzyiq göstərmək istəyir”.
V.VƏLİYEV
