“Tərbiyə insanın şəxsiyyət kimi formalaşmasına, əxlaqi və sosial dəyərləri mənimsəməsinə kömək edən məqsədyönlü prosesdir”. Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında psixoloq, psixoterapevt Orxan Şəfizadə deyib.
Onun sözlərinə görə, bu proses insanın davranışlarına, dünyagörüşünə, mənəvi dəyərlərinə təsir edərək onun cəmiyyətə yararlı fərd olmasını təmin edir: “Tərbiyə təkcə bilik və bacarıq qazandırmaq deyil, həm də insanın vicdan, empatiya və məsuliyyət kimi keyfiyyətlərini inkişaf etdirməkdir.
Tərbiyənin formalaşmasında ailənin rolu
Ailə uşağın ilk tərbiyə məktəbidir. Uşaq dünyaya göz açdığı andan etibarən ailə mühitindən öyrənməyə başlayır. Valideynlərin davranışları, ünsiyyət tərzi, dəyərləri və tələbləri uşağın şəxsiyyətinin formalaşmasında əsaslı rol oynayır. Ailədə sevgi və hörmət üzərində qurulan münasibətlər uşağın psixoloji inkişafına müsbət təsir göstərir. Eyni zamanda, ailənin qoyduğu sərhədlər və verdiyi azadlıqlar uşağın məsuliyyət hissini formalaşdırır.
Məktəbin tərbiyədə rolu
Məktəb təkcə bilik verən bir qurum deyil, həm də sosiallaşma prosesinin əsas iştirakçılarından biridir. Müəllimlər uşaqlara təkcə dərs öyrətmir, həm də onlara düzgün davranış qaydalarını, sosial məsuliyyəti, əməkdaşlığı və əxlaqi dəyərləri aşılamaqla məşğul olurlar. Məktəb uşağın kollektivdə özünü ifadə etməyi, qaydalara riayət etməyi və cəmiyyətin bir üzvü olmağı öyrəndiyi məkandır. Burada tərbiyənin davamlı və sistemli şəkildə verilməsi, şagirdlərin şəxsiyyət kimi formalaşmasında böyük rol oynayır.
Məsuliyyət – ən yaxşı tərbiyə üsuludurmu?
Məsuliyyət hissi insana öz hərəkətlərinə cavabdeh olmağı, düzgün qərarlar verməyi və başqalarının hüquqlarına hörmət etməyi öyrədir. Uşağın erkən yaşlarından etibarən məsuliyyətli olması üçün ona kiçik vəzifələr vermək, öz davranışlarının nəticələri ilə üzləşməsinə şərait yaratmaq tərbiyənin effektiv üsullarından biridir.
Məsuliyyət hissini aşılamaq sərt cəza və məcburiyyətlə deyil, nümunə göstərməklə, düzgün istiqamətləndirməklə mümkün olur. Əgər valideynlər və müəllimlər uşaqlara hörmətlə yanaşar və onları öz qərarlarının nəticələrini dərk etməyə təşviq edərlərsə, bu, onların daxili intizamını və etik dəyərlərini gücləndirər. Beləliklə, məsuliyyət yalnız bir tərbiyə üsulu deyil, həm də insanın şəxsiyyət kimi formalaşmasında ən güclü dayaqlardan biridir.
Nəticə
Tərbiyə insan həyatının ən vacib proseslərindən biridir və onun əsas sütunları ailə, məktəb və məsuliyyət anlayışıdır. Ailə uşağa sevgi və ilkin dəyərləri verir, məktəb isə onları formalaşdırıb möhkəmləndirir. Məsuliyyət isə insanın öz həyatına və ətrafına qarşı şüurlu yanaşmasını təmin edir. Düzgün tərbiyə alan fərd cəmiyyətin inkişafına töhfə verən, əxlaqi və sosial dəyərlərə sahib bir insan kimi yetişir”.
