Antalya Diplomatik Forumu çərçivəsində Ermənistan və Azərbaycanın xarici işlər nazirləri Ararat Mirzoyan və Ceyhun Bayramov iki ölkənin konstitusiyalarını tənqidi üzərindən fikir mübadiləsi aparıblar. Ermənistanın baş diplomat açıq şəkildə qonşularının öz Əsas Qanununa arxalanaraq ölkəsinin əhəmiyyətli bir hissəsini ələ keçirməyə cəhd edə biləcəyindən qorxduğunu dolayısı ilə təsdiq edib. Azərbaycanın XİN başçısı isə açıqlamasında əminliklə bildirib ki, Ermənistan Konstitusiyası sülh müqaviləsini dəyərdən salır. “Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsində Azərbaycan ərazisinin bir hissəsinin Ermənistana birləşdirilməsi, konstitusiyasında isə bəyannamədə qeyd olunanlar öz əksini tapıb. Sülh sazişi bir çox məsələləri həll edir, lakin sülh müqaviləsində hansı beynəlxalq öhdəliklər təsbit olunmasından asılı olmayaraq, ölkənin Konstitusiyası və referendumla qəbul edilmiş aktlar istisna olmaqla, onun daxili qanunvericilikdən daha yüksək hüquqi qüvvəsi var”.
Bununla bağlı onun sözlərinə görə, Ermənistanın Əsas Qanunu dəyişdirilməsə, sülh müqaviləsi ilk gündən etibarsız olacaq. “Ermənistan əhalisi qonşularına qarşı ərazi iddialarına son qoymağa hazırdır, ya yox?” – deyə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri soruşub.
Ararat Mirzoyan isə buna etiraz edərək qeyd edib ki, bəyannamənin yalnız Konstitusiyada hərfi təsbit olunmuş müddəaları qüvvədədir və Qarabağ bura daxil deyil. “Konstitusiya Məhkəməmiz keçən ilin sentyabrında belə qənaətə gəlib ki, sərhədin delimitasiyası bəyannamə əsasında baş verir. Orada deyilir ki, bizim sərhədlərimiz Sovet İttifaqı dağılan zaman sovet sosialist respublikaları arasında mövcud olan sərhədlərlə eynidir. Əgər biz bu sazişi imzalasaq, saziş Ermənistan Konstitusiya Məhkəməsinə göndəriləcək. O zaman məsələnin həll olunduğuna dair əlavə sübuta ehtiyac olmayacaq: “Bu, yenə də siyasi iradə məsələsidir: biz sülh qururuq, yoxsa yox?”. – Mirzoyan deyib.
Bundan əlavə, o qeyd edib ki, İrəvanın Azərbaycan Konstitusiyası ilə bağlı narahatlığı var. Üstəlik, problemlər Müstəqillik Bəyannaməsinə istinadda da var. Təkcə Bakı məsələsində söhbət konkret ərazidən yox, ölkənin Ermənistanın mühüm hissəsinin daxil olduğu birinci Azərbaycan Respublikasının hüquqi varisi elan edilməsindən gedir. Mirzoyanın Konstitusiyamızla bağlı narahatlıqlarının olması ilə bağlı arqumenti doğru deyil. Azərbaycan Konstitusiyasında Ermənistanın heç bir ərazisinin coğrafi adı qeyd olunmayıb və bunu Ermənistan tərəfi də yaxşı bilir. Ermənilər Azərbaycan Konstitusiyasının Ermənistana qarşı ərazi iddialarını ehtiva etdiyinə inanırlar.
Eyni zamanda, Mirzoyan əlavə edib ki, o, ATƏT-in Minsk Qrupunun (MQ) buraxılmasına razılıq verib. Düzdür, onun fikrincə, bu, sülh müqaviləsi imzalanandan sonra edilməlidir: “Biz saziş imzalamalıyıq, institusional vasitələrlə bu münaqişəyə son qoymalı və istəsəniz, elə həmin gün ATƏT-in Minsk Qrupu ləğv edilə bilər, yaxud 10 dəqiqə fərqlə… biz bu sənədləri bir-birinin ardınca imzalayacağıq. Mən də demirəm ki, birinci hansı sənədi imzalayaq. Gəlin sülh müqaviləsini imzalayaq. Gəlin, ATƏT-in üzvü olan dövlətlərin Katibliyinə, ATƏT-in Baş Katibliyinə qurumun buraxılması ilə bağlı birgə bəyanat təqdim edək”. Bu, əlbəttə Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinin növbəti sülh imitasiyasıdır. Qarabağ münaqişəsi yoxdursa, deməli onu 26 il guya həll etməyə çalışan Minsk qrupu da avtomatik ləğv edilməlidir. Bu məsələnin, əslində, sülh müqaviləsinə aidiyyəti olmamalıdır. Amma erməni tərəfi bundan da sui-istifadə etməyə çalışır.
Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin İdarə Heyətinin sədri Fərid Şəfiyev bildirib ki, Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsi Bakının əsas tələbidir və onsuz sülh müqaviləsi imzalanmayacaq. Eyni zamanda, gələcəkdə qonşu ölkənin Əsas Qanununun yenidən yazıla biləcəyi Azərbaycan rəhbərliyini narahat etmir: “Əlbəttə, heç bir Konstitusiya toxunulmaz deyil. Onun dəyişdirilməsi tarixi prosesdir. Amma burada söhbət hansısa daxili işlərdən yox, ərazi iddialarından gedir. Əgər gələcəkdə Ermənistan hansısa yolla Qarabağı öz Konstitusiyasına daxil etsə, sülh müqaviləsi öz qüvvəsini itirəcək. Erməni tərəfi deməyə çalışır ki, Azərbaycan Konstitusiyasında da Ermənistanın ərazisinə iddialar var və bu, 1918-ci ildə qurulmuş və bugünkü Azərbaycanın özünün varisi hesab etdiyi Xalq Cümhuriyyətinin rəsmi sənədilərinə istinad edir”.
Qlobal Güney əməkdaşlığı gücləndirir
Antalyada IV Diplomatik Forum keçirilib. Orada nə ABŞ, nə də Avropa nümayəndə heyəti təmsil olunub. Dominant mövqeyi Qlobal Cənub ölkələri tutub. Bu, çoxtərəfli əməkdaşlığa yeni yanaşmanın yaranması deməkdir, məqalədə qeyd olunur. Qərb Antalyadakı Diplomatik Forumun kənarında qalır, Qlobal Güney ölkələri isə bir-birinə yaxınlaşır. Türkiyə Ukraynadakı hərbi əməliyyatlarda və Yaxın Şərq münaqişəsində vasitəçi kimi çıxış edir.
Dördüncü Antalya Diplomatik Forumu Ukraynanın xarici işlər naziri Andriy Sıbiqanın sürpriz çıxışı ilə başlayıb. Sibiqa açıq danışmaqdan çəkinsə də, tədbirin kənarında bir neçə Afrika ölkəsindən gələn nümayəndələrlə gərgin müzakirələr apardığı görünüb. Bu, Ukraynanın Avropadan kənarda diplomatik ittifaqlar qurmaq səylərinin bariz göstəricisidir. Kiyev bir neçə aydır ki, Rusiya ilə qarşıdurmada, xüsusən də Afrika qitəsində dəstək axtarır.
Türkiyə prezidenti Ərdoğan İsraili “soyqırım”da ittiham edib
Forumu Rəcəb Tayyib Ərdoğan açıb. Türkiyə Prezidenti çıxışında “beynəlxalq əməkdaşlığın və diplomatiyanın gücləndirilməsinə” çağırıb və “qlobal qütbləşmə”nin əleyhinə çıxış edib. Prezidentin çıxışlarının mərkəzində Qəzzada hələ də davam edən İsrail-HƏMAS müharibəsi dayanıb. Ərdoğan İsraili “Fələstin xalqına qarşı soyqırım”da ittiham edib və beynəlxalq ictimaiyyəti “qanın axıdılmasını dayandırmağa” çağırıb. Ərdoğan deyib ki, İsrailin “kütləvi qətli” qarşısında susmaq bu cinayətlərə şərik olmaq deməkdir.
Ukrayna ilə bağlı Ərdoğan ölkəsinin “balanslı mövqeyini” vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, Avropanın təhlükəsizliyini Türkiyəsiz təsəvvür etmək mümkün deyil. O, həmçinin bir daha qeyd edib ki, Türkiyə üzvlük danışıqlarında dalana dirənməsinə baxmayaraq, Aİ-yə tam üzv olmaq istəyir. O, Donald Trampın ikinci dövründən sonra münasibətlərin yaxşılaşacağına əmin olaraq ABŞ-a da müsbət yanaşırdı. Ərdoğan ABŞ-la ticarət münaqişəsinin gərginləşməməsinin tərəfdarı olduğunu bildirib.
Forumda kimin təmsil olunmadığı diqqətəlayiqdir: nə ABŞ, nə də Qərbi Avropa ölkələri rəsmi nümayəndə heyətləri göndərməyib. Bunun əvəzinə demək olar ki, bütün Afrika dövlətləri, Çin, Braziliya və Cənub-Şərqi Asiya ölkələri iştirak etdiyi Qlobal Cənubi üstünlük təşkil edirdi. Türkiyədə keçirilən konfransda Azərbaycan, Monteneqro, Moldova, Gürcüstan və Bolqarıstanın dövlət və hökumət başçıları da iştirak ediblər. Suriyanın müvəqqəti prezidenti Əhməd əl-Şaraanın iştirakı xüsusi diqqət çəkib. Suriyanın yeni liderləri beynəlxalq səhnəyə nadir hallarda çıxırlar. Onun iştirakı 2024-cü ilin dekabrında Bəşər Əsədin uzunmüddətli prezidentliyinin devrilməsindən sonra Suriyanın ehtiyatlı şəkildə beynəlxalq arenaya qayıtması lehinə diplomatik siqnal kimi qiymətləndirilə bilər.
Artıq konfransın ilk günündə məlum olub ki, forumda təkcə simvolik çıxışlar deyil, həm də konkret diplomatik proseslər gedir. Tədbirin keçirildiyi Nest Konfrans Mərkəzində Türkiyə, Bəhreyn, İndoneziya, Fələstin, Qətər, Misir, Səudiyyə Ərəbistanı və İordaniyanın xarici işlər nazirlərinin iştirak etdiyi Qəzza Təmas Qrupunun toplantısı keçirilib. Eyni zamanda, Türkiyə ilə İsrail arasında humanitar yardım tədbirləri və gərginliyin azaldılması istiqamətində mümkün addımlar barədə danışıqlar bir neçə gün davam edib. Azərbaycan bu danışıqlarda vasitəçi kimi çıxış edib.
Üçgünlük forum aprelin 11-dən 13-dək Antalya yaxınlığındakı dənizkənarı Belek kurortunda keçirilib. Builki mövzu “Parçalanmış dünyada diplomatiyanın bərpası” – artan qlobal gərginliyə işarədir. Təşkilatçıların sözlərinə görə, məqsəd çoxtərəfli əməkdaşlığa yeni yanaşmaları müzakirə etmək olub. Türkiyə beynəlxalq böhranlarda, xüsusən də Ukrayna və Yaxın Şərqdəki münaqişələrdə özünü vasitəçi kimi göstərmək istəyir.
Konfrans daxili siyasi gərginliyin kölgəsində
Türkiyə diplomatik səhnədə özünü inamla təsdiqləsə də, ölkə qarışıqlıq içindədir. Bir neçə həftə əvvəl müxalif siyasətçi Əkrəm İmamoğlunun həbsindən sonra ölkədə etirazlar davam edir. İstanbulun bələdiyyə sədri korrupsiya ittihamı ilə həbs edilib və onun tərəfdarları bunu siyasi sifariş hesab edirlər. Ölkə boyu etiraz aksiyaları keçirilib, 1879 nəfər rəsmi həbs olunub. Belekdə keçirilən Forum zamanı yüksək təhlükəsizlik tədbirləri görülüb, magistral yol boyu hər yüz metrdən bir polis qrupları yerləşdirilib və şəhər təhlükəsizlik əməkdaşları ilə doludur.
V.VƏLİYEV
