Avropa İttifaqından Macarıstana qarşı artan təzyiqlərin arxasında türkəfob mərkəzlər dayanır
“Qoca qitə”nin – Avropanın siyasi mərkəzlərində Macarıstanın paytaxtı Budapeşt şəhərində keçirilmiş Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Zirvə görüşü müzakirə edilməkdədir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin əvvəlcə Tiranaya, sonra isə Budapeştə işğüzar səfərləri bir neçə aspektdən təhlil edilir. Zirvə görüşündən əvvəl Azərbaycan-Macarıstan ikitərəfli görüşləri baş tutub, növbəti gün isə TDT-nin Zirvə görüşü öz işinə başlayıb. Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban Azərbaycan-Macarıstan münasibətlərinin yüksək səviyyədə olmasından söhbət açıb və bu münasibətlərin strateji səviyyəyə yüksəldiyni xüsusi vurğulayıb. Azərbaycandan Macarıstana ilk qazın nəql edilməsi ilə əlaqədar dövlətimizin başçısına minnətdarlığını bildirib.
TDT Türk dövlətlərinin ortaq talelərini, qarşıda duran məqsədlərini müəyyənləşdirilmək və reallaşdırılmaq üçün mühüm bir platformadır. Təşkilatın keçirdiyi Zirvə görüşləri Türk dövlətləri arasında iqtisadi, sosial, mədəni əlaqələrin möhkəmləndirilməsi, təhlükəsizliyin təmin edilməsi, yeni istiqamətlərin müəyyən olunması baxımından çox əhəmiyyətlidir. Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatının ən fəal üzvlərindən biridir və qurumun tədbirlərində yaxından iştirak edir. Dövlətimizin başçısı da çıxışında bu məqamları xüsusi vurğulayıb. Qeyd edib ki, TDT Dövlət başçılarının ilk qeyri-rəsmi Zirvə görüşü keçən il Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Şuşada keçirilmişdir. Bu il isə Azərbaycanın qurumun Zirvə görüşünə ev sahibliyi edəcəyini bəyan edən Prezident tədbir iştirakçılarını həmin tədbirdə iştirak etmək üçün Azərbaycana dəvət edib. Azərbaycanın, ümumilikdə, təşkilatın üzv ölkələrinə 20 milyard ABŞ dollarından çox sərmayə qoymasını bildirən dövlətimizin başçısı ölkəmizin bu təşkilatın ən fəal üzvü olduğunu bir daha təsdiqləyib. Qeyd edilib ki, bu il Türk İnvestisiya Fondunun rəsmi olaraq fəaliyyətə başlaması da nəzərdə tutulur.
Son illər ərzində Azərbaycanda nəqliyyat infrastrukturuna böyük həcmdə sərmayələr qoyulub. Bunun nəticəsidir ki, hazırda Azərbaycan Avrasiyanın nəqliyyat-logistika mərkəzlərindən birinə çevrilib. Eyni zamanda, Türkiyənin vә Mərkəzi Asiya dövlәtlәrinin Azәrbaycan ərazisindən tranzit keçәn daşımalarının hәcmi 2024-cü ildә 11 milyon ton təşkil edib. Orta Dəhlizin bir hissəsi olan Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun daşıma qabiliyyəti keçən il Azərbaycanın vəsaiti hesabına 5 milyon tona çatdırılıb.
Hazırda Azərbaycanda 8 beynəlxalq hava limanı fəaliyyət göstərir. Sayca 9-cu hava limanı yaxın zamanlarda istifadəyə veriləcək. 9 beynəlxalq hava limanından 3-ü Azərbaycanın erməni işğalından azad edilmiş ərazisindədir. Dövlətimizin başçısı çıxışında deyib ki, hazırlıq üçün cəmi 11 ay vaxt olmasına baxmayaraq, COP29-u yüksək səviyyədə təşkil etməyə nail olduq. Qeydiyyatdan keçmiş 77 min iştirakçı 197 ölkəni təmsil edirdi. Konfransda 70 dövlət və hökumət başçısı iştirak etmişdir. Azərbaycan COP29-da Qlobal Cənubla Qlobal Şimal arasında körpü qurmağa müvəffəq oldu.
Qeyri-rəsmi Zirvə görüşündə imzalanan Bəyannamədə TDT-nin müvafiq beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığının gücləndirilməsini təşviq etməyə, mümkün olduqda bir-birinin namizədliklərini, qətnamələrini, bəyanatlarını və beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində ortaq maraqlara əsaslanan digər təşəbbüsləri daha güclü qarşılıqlı əlaqələndirməyə və dəstəkləməyə çağırış ifadə olunur.
Avropa İttifaqının cavab reaksiyası
Aİ Şurası mayın 27-də Avropa İttifaqı haqqında Müqavilənin 7-ci maddəsinə uyğun olaraq Macarıstanın Birlikdə səsvermə hüququndan məhrum edilməsi məsələsinə dair dinləmələr keçirəcək. Bu qurumun gündəliyi öz saytında dərc olunub. “Nazirlər Avropa Parlamentinin təşəbbüsü ilə 7-ci maddə proseduru çərçivəsində Macarıstan üzrə səkkizinci dinləməni keçirəcəklər”, – proqramda deyilir. Avropa İttifaqı haqqında Müqavilənin 7-ci maddəsi üzv dövlətlərin müəyyən hüquqlarının, o cümlədən nümayəndələrin səsvermə hüququnun dayandırılması imkanını nəzərdə tutur. Bir sözlə, Aİ rəhbərliyi müstəqil siyasət yürüdən Baş nazir Orbana təsir etmək üçün bütün imkanlarını səfərbər edib. Macarıstanın baş nazirinin əleyhdarları söz azadlığı naminə onun ölkəsini sanksiyalarla boğmağa hazırdırlar.
Avropanın aparıcı nəşrlərinin 90-dan çox redaktoru açıq məktub imzalayıb. Orada Aİ səlahiyyətliləri Macarıstanda söz azadlığını məhdudlaşdıra biləcəyinə inandıqları qanunun qəbulunun qarşısını almağa çağırır. Oxşar müraciəti Avropa Parlamentinin 26 üzvü Aİ-nin icra orqanı olan Avropa Komissiyasına ünvanlayıb. Hakim Fidesz partiyası xaricdən maliyyə alan təşkilatların fəaliyyətinin monitorinqini nəzərdə tutan qanun layihəsini təqdim edib. Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban Aİ-nin ölkəyə maliyyə ayırmamaq təhdidlərinə baxmayaraq, onun keçidindən keçməkdə qərarlıdır.
Məktubu imzalayanlar arasında Britaniya və Fransa da daxil olmaqla, geniş çeşiddə aparıcı nəşrlərin baş redaktorları da var. Onlar şikayət edirlər ki, Macarıstan müstəqil nəşrlərə faktiki qadağa tətbiq edə bilər. Jurnalistlər Orbana təsir etmək üçün heç bir tədbir təklif etməsələr də, yalnız onun fəaliyyətini müsbət işıqda işıqlandırmayacaqlarını açıq şəkildə bildirsələr də, Avropa Parlamentinin deputatları birbaşa Aİ subsidiyalarının dondurulması şəklində təsir tədbirlərini təklif edirlər. 26 deputat, təbii ki, çox azdır: Avropa Parlamentində 700-dən çox deputat var. Ancaq yenə də, hətta iki onlarla deputatın məktubu Aİ-də Orbana təzyiqin artdığının sübutudur.
Xaricdən maliyyələşən təşkilatları ciddi nəzarətə götürən, onlara külli miqdarda cərimələr tətbiq edən və ianə almağı qadağan edən qanun layihəsi ötən həftə parlamentə təqdim edilib. Qanun layihəsi qəbul olunarsa, orqanlara qara siyahıya düşən təşkilatların bank hesablarını, sənədlərini və elektron cihazlarını yoxlamağa icazə verəcək. Liberal mətbuat bunu hakimiyyətə sədaqətsiz olan media qurumlarının bağlanması üçün potensial səbəb kimi şərh edirdi. Brüsseli Budapeştə qarşı təcili tədbirlər görməyə çağıran məktubu imzalamağa razı olan redaktorların çoxluğu bunun göstəricisidir. Əslində Qərb mediasında artıq Orbana qarşı kampaniya başlayıb.
Fidesz qanun layihəsinin ortaya çıxmasının Macarıstanın daxili siyasi mübarizəsi ilə bağlı olduğunu xüsusilə gizlətməyib. Keçmiş iqtidar partiyasının üzvü və müxalifətə keçən Avropa Parlamentinin üzvü Peter Magyar əhəmiyyətli siyasi nüfuz qazanıb. Heç bir seçkidə Orbanı məğlub edə bilməyən Macarıstan müxalifəti bu adama ümid bəsləyir. Macarıstanda parlament seçkilərinin 2026-cı ildə keçirilməsi nəzərdə tutulub. Ötən ilin oktyabrından bəri aparılan sorğular göstərir ki, 2010-cu ildən bəri ilk dəfə olaraq Fidesz favoritlər sırasında deyil. Magyarın rəhbərlik etdiyi Hörmət və Azadlıq Partiyası (Tisza) payızdan bəri üstünlüyünü artıraraq, bir sıra sorğulara görə on faiz bəndinə çatır. Sağ mərkəzçi Tisza partiyası Avropa İttifaqı ilə fəal əməkdaşlığın tərəfdarıdır. Orbanın avroskeptisizmi və bir çox xarici siyasət məsələlərinin həllində xüsusi mövqe tutmaq cəhdləri Magyarın tənqidinə səbəb olub.
Aİ rəhbərliyi Orbanla münaqişəyə yad deyil. Brüssel 2024-cü ilin əvvəlində Macarıstana 30 milyard avro yardımı dondurdu. Daha sonra Budapeşt Ukraynaya 50 milyard avro yardımın qarşısını kəsdi. Sonradan Macarıstan Kiyevə yardım göstərməyə razılıq verəndə, Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Leyen 10 milyard avronu dondurdu. Bu, Avropa Parlamentinin heç xoşuna gəlmədi. Onlar fon der Leyeni məhkəməyə verməklə hədələdilər. Orbanın tərəfdarları vurğulayırlar ki, Macarıstan müxalifəti böyük siyasətlə heç bir əlaqəsi olmayan adi Macarıstan vətəndaşlarının həyatı üçün Aİ-nin vəsaitlərinin ayrılmasını müəyyən mənada təhlükəyə atıb. Müxaliflər (eyni Magyar) Fideszi partiyanın və onun tərəfdarlarının bu və ya digər şəkildə Macarıstan mətbuatının təxminən 80%-nə nəzarət etməsində ittiham edirlər. Bu, sadiq nəşrlərə ayrılan dövlət qrantları sxemi vasitəsilə əldə edilir. Məktubda hökumətin tədbirləri “demokratiyanın məhvi” adlandırılıb və Aİ-dən müvafiq cavabın olmaması qəbuledilməz adlandırılıb.
Bu arada redaktorların məktubu Aİ Ümumi Məsələlər Şurasının mühüm iclasından bir həftə əvvələ təsadüf edir. Orada mayın 27-də Aİ müqaviləsinin 7-ci maddəsinin Macarıstana tətbiqi imkanları müzakirə olunacaq. O, dövlətin hakimiyyət orqanlarının siyasətinin Avropa dəyərlərinə zidd olduğu halda, Avropa İttifaqının rəhbər orqanlarında səsvermə hüququndan məhrum edilməsinə imkan verir.
V.VƏLİYEV
