Yaxud, İstanbulda Moskva-Kiyev danışıqlarından gözləntilər
İstanbulda Rusiya-Ukrayna danışıqları rəsmən təsdiqlənəndən sonra bütün diqqət Türkiyəin qədim şəhərinə yönəlib. Müharibə tərəflərinin bu kimi təmasları keçmiş təcrübəni bir daha xatırladır. ABŞ prezidenti Donald Tramp da İstanbulda keçiriləcək danışıqların ikinci raundunu ümidverici adlandırmır. Tərəflər bir-birlərinə tələblərini ifadə edən sənədlər toplusunu – memorandum mübadiləsini planlaşdırır. Eyni zamanda, Ukraynanın tələblərinin siyahısı ABŞ-la sıx təmasda tərtib edilib. Amerika tərəfinin ikinci raundun Vatikana keçməsinə nail olmaq üçün etdiyi yarıtmaz cəhdlər nəticəsiz qaldı. Bazar gününə olan məlumatlara əsasən, nəinki danışıqların yeri, hətta onların iştirakçılarının tərkibi də dəyişdirilməyəcək.
Rusiya nümayəndə heyəti artıq iyunun 1-də İstanbula uçub. Rusiya Federasiyası Prezidentinin köməkçisi Vladimir Medinski qrupa rəhbərlik edir. Öz növbəsində, Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski Ukrayna nümayəndə heyətinin İstanbula gələcəyini təsdiqləyərək, müdafiə naziri Rustem Umerovun rəhbəri təyin edib. Danışıqların birinci raundunda da eyni nümayəndə heyətlərinin rəhbərləri iştirak edirdilər. Zelenski bazar günü Xarici İşlər Nazirliyi və təhlükəsizlik orqanlarının rəhbərliyi ilə görüş keçirib, bundan sonra Ukraynanın danışıqlarda müdafiə edəcəyi məqamlar “tam və qeyd-şərtsiz atəşkəs”, məhbusların azad edilməsi və “oğurlanmış uşaqların geri qaytarılması”dır. “Etibarlı və davamlı sülh” yaratmaq və “təhlükəsizliyi təmin etmək” üçün Zelenski “ən yüksək səviyyədə görüş hazırlamağı” təklif edib. Mayın 30-da Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan bildirib ki, müəyyən şərtlər daxilində Rusiya və Ukrayna prezidentlərinin hipotetik görüşünün yeri İstanbul ola bilər.
Lakin danışıqların bu mərhələsi barədə indi danışmaq ən azı tezdir. Rusiya Ukrayna ilə dialoqun ikinci raundunda memorandum müzakirəsindən başqa bir şeyin mümkün olduğunu deməyib. Ukrayna və Rusiya hər bir tərəfin nəyə nail olmaq niyyətində olduqlarını əks etdirən memorandum layihələrini təqdim edəcəklər. Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov bildirib ki, Rusiya layihəsi əvvəlcədən ictimaiyyətə açıqlanmayacaq.
ABŞ prezidentinin xüsusi nümayəndəsi Keyt Kelloq ABC telekanalına ukraynalıların danışıqlarda hansı taktikadan istifadə edəcəyini anlamağa kömək edə biləcək mühüm müsahibə verib. Trampın komandasında o, rəsmi Kiyevlə təmaslara cavabdehdir. Kelloq Umerovla söhbətini danışıb. Buradan belə nəticə çıxır ki, hətta Zelenski onları açıq-aşkar səmərəsiz hesab etsə belə, amerikalılar ukraynalıların Rusiya ilə danışıqlarda iştirak etmələrində təkid edirlər. “Ciddi olduğunu göstərməlisən”, Kelloq Umerova deyib. Xüsusi nümayəndənin sözlərinə görə, ABŞ nümayəndələri gələn həftə İstanbula gələcəklər. Bu özlüyündə xəbər deyil. The Wall Street Journal xəbər verir ki, Kelloq və dövlət katibi Marko Rubionun İstanbulda olacağı gözlənilir. Yeni olan odur ki, Almaniya, Böyük Britaniya və Fransadan milli təhlükəsizlik müşavirləri eyni vaxtda İstanbul şəhərində olacaq. Kelloqun sözlərinə görə, “onlar bizə müəyyən dərəcədə Ukraynadan tələblərin siyahısını formalaşdırmağa kömək etdilər”. Beləliklə, məlum olur ki, Ukrayna nümayəndə heyəti öz memorandumunu deyil, aparıcı Qərb ölkələrindən tələblər irəli sürəcək.
Ümumiyyətlə, Kelloqun son vaxtlar verdiyi müsahibələr onun ifadəsinin səmimiliyi ilə heyran qalıb. Belə ki, o, “Fox News” telekanalı ilə söhbətində Rusiyanın NATO ilə proksi müharibəsi vəziyyətində olduğunu etiraf edib. Kelloqun dediyi kimi, “düzünü desəm, müəyyən mənada bu doğrudur”. ABC News-a müsahibəsində o, həmçinin təkrar edib ki, Ağ Ev Qərb tərəfindən Rusiyaya məqbul güzəşt hesab edir – Ukraynanın Avro-Atlantik inteqrasiyası kursundan imtina edir. “Biz dəfələrlə demişik ki, Ukraynanın NATO-ya daxil olması məsələsinə baxılmır”, – Kelloq xüsusilə deyib.
Bundan əvvəl Tramp demişdi ki, iki həftə ərzində “Rusiyanın dinc niyyətlərinin səmimiliyinə” münasibətini müəyyən edəcək. Əlbəttə, xatırlatmaq lazımdır ki, Amerika prezidenti nəticə əldə etməsə, sülh prosesindən imtina edəcəyi vaxtları dəfələrlə qeyd edib. Ola bilsin ki, Trampın elan etdiyi iki həftə Rusiya-Ukrayna münaqişəsini bir gündə bitirmək barədə əvvəlki vədi ilə eyni ritorik məşq olacaq. Və ya bəlkə də yox. Hər halda, iki həftə ərzində Rusiya-Ukrayna dialoqunun müəyyən nəticələrə gətirib çıxarması Tramp üçün çox arzuolunan olardı. ABŞ-da 14 iyun Bayraq Günüdür, bu bayram Trampın Vaşinqtonda möhtəşəm parad keçirəcəyini və həmçinin çıxış edəcəyini vəd edib. Bundan əlavə, ABŞ-ın hazırkı prezidenti iyunun 14-də anadan olub. Ona görə də Tramp Rusiya və Ukraynanın ona ən azı hansısa razılaşma şəklində “hədiyyə” verməsində çox maraqlıdır.
Və nəhayət…
Rusiya və Ukrayna nümayəndə heyətləri Ukraynada nizamlanma üzrə birbaşa danışıqların ikinci raundunun keçiriləcəyi İstanbul Çırağan Sarayına gəliblər. Danışıqların Moskva vaxtı ilə saat 13:00-da başlaması planlaşdırılırdı. Bazar ertəsi danışıqların keçiriləcəyi Çırağan Sarayının ərazisinə daxil olan Ukrayna kortejində səhra geyimində bir neçə nəfəri görmək mümkün olub. Ukrayna nümayəndə heyəti hadisə yerinə Moskva vaxtı ilə saat 12:47-də çatıb. Rusiya korteji saat 12:40 radələrində əraziyə daxil olub. Bundan əvvəl Türkiyə tərəfinin nümayəndələri saraya gəlib.
Daha əvvəl Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi ölkənin xarici işlər naziri Hakan Fidanın açılış nitqi ilə çıxış edəcəyini bildirmişdi. Türkiyə nümayəndə heyətinin danışıqlar yerində qalacağı gözlənilir. Moskva Kiyevlə atəşkəs şərtləri ilə bağlı memorandum mübadiləsi aparmaq və gələcək sazişin bəndlərini müzakirə etməyə başlamaq niyyətində olduğunu bildirib. Ukrayna ilə danışıqlarda Rusiya nümayəndə heyətinə başçılıq edən Rusiya prezidentinin köməkçisi Vladimir Medinski bildirib ki, Rusiya münaqişənin sülh yolu ilə həllinə dair memorandumun Ukrayna variantını alıb. Rusiya tərəfi öz versiyasını birbaşa görüşdə təqdim edəcəyinə söz verib. Məzmununu bir gün əvvəl Reuters-in dərc etdiyi Ukrayna memorandumu “havada, quruda və dənizdə ilkin şərt olmadan tam atəşkəs”, Kiyevin neytrallığı qorumaqdan imtina etməsini, həmçinin Ukrayna üçün təhlükəsizlik zəmanətlərini nəzərdə tutur.
Rusiya və Ukrayna arasında son üç ildə ilk birbaşa danışıqlar mayın 16-da İstanbulda keçirilib. Tərəflər münaqişənin nizamlanması şərtləri ilə bağlı memorandumlar layihəsinin hazırlanması və daha sonra dialoqun davam etdirilməsi barədə razılığa gəliblər. Moskva və Kiyev “1000-ə 1000” formatında ən böyük məhbus mübadiləsi haqqında da razılığa gəliblər. Bir neçə gün sonra Vladimir Putin və Donald Tramp telefonla danışıqların nəticələrini müzakirə ediblər.
V.VƏLİYEV
