Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Əbu-Dabi şəhərində iyulun 10-da Azərbaycan Prezidenti və Ermənistanın Baş naziri arasında görüş keçirilib və Azərbaycan–Ermənistan dövlətlərarası normallaşma gündəliyinin müxtəlif aspektləri müzakirə edilib. Bu barədə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin görüşün yekunlarına dair yaydığı mətbuat məlumatında qeyd olunub. Məlumata görə, ikitərəfli danışıqların normallaşma prosesi ilə bağlı bütün məsələlərin həlli üçün ən səmərəli format olduğu təsdiqlənib və bu əsasda belə nəticəyönümlü dialoqun davam etdirilməsi razılaşdırılıb.
Sərhədin delimitasiyası prosesi ilə bağlı əldə olunmuş nailiyyətləri dəyərləndirən liderlər bu istiqamətdə əməli işlərin davam etdirilməsi üçün müvafiq dövlət komissiyalarına tapşırıqlar veriblər. Tərəflər həmçinin iki ölkə arasında ikitərəfli danışıqları və etimad quruculuğu tədbirlərini davam etdirmək barədə razılığa gəliblər.
Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh gündəliyinin vacib istiqamətləri – sərhədlərin delimitasiyası, Zəngəzur dəhlizinin açılması və inkişafı, sülh müqaviləsinin paraflanması və digər məsələlərlə bağlı çox ciddi və substansiv müzakirələr aparılıb. Bu təmasların və danışıqların istər müxtəlif işçi qrupları səviyyəsində, eyni zamanda, daha yüksək səviyyələrdə davam etdirilməsi barədə ümumi razılıq əldə edilib. Qeyd edək ki, müzakirə ümumilikdə 5 saatdan çox davam edib.
…May ayında Albaniyanın paytaxtı Tiranada “Avropa Siyasi Birliyi”nin 6-cı Zirvə toplantısı çərçivəsində keçirilmiş görüşdən sonra bu gün Azərbaycan və Ermənistan liderləri Birləşmiş Ərəb Əmirliyinin Əbu-Dabi şəhərində bir araya gəldilər. Bu dəfə də danışıqlar ikitərəfli formatda, heç bir vasitəçi olmadan baş tutub. Birləşmiş Ərəb Əmirliyinin rolu isə sadəcə, görüş üçün əlverişli mühitin yaradılmasından ibarət olub. Qeyd edək ki, BƏƏ indiyədək nə keçmiş münaqişənin gedişində tərəf tutub, nə də danışıqlarda vasitəçilik etmək uğrunda mübarizə aparıb. Bu aspektdən də Əbu-Dabi neytral danışıq meydançası olaraq seçilib.
Kommunikasiyalar məsələsi
Ermənistan xarici işlər nazirinin müavini Mnatsakan Safaryan regional kommunikasiyaların blokdan çıxarılması funksiyalarının beynəlxalq təşkilatlara verilməsi variantına münasibət bildirib. Nazir müavini bildirib ki, bu variant Ermənistanın bəyan etdiyi prinsiplərə tam uyğun gələrsə, həyata keçirilə bilər. Nazir müavini yola nəzarəti başqa təşkilatın həyata keçirə bilməsi məsələsinə də aydınlıq gətirib. Onun sözlərinə görə, burada “nəzarət” sözü yanlış ifadədir. Qeyd edək ki, bundan öncə ABŞ-ın Zəngəzur dəhlizində təhlükəsizliyin ABŞ şirkəti tərəfindən təmin edilməsi təklifi ilə Bakı və İrəvana müraciət etdiyi haqda məlumat yayılmışdı.
Avropa mətbuatı nə yazır?
“Ermənistan və Azərbaycan Rusiyanı Cənubi Qafqazdan sıxışdırır”. Bu barədə “Euronews”da məlumat dərc olunub. “Ermənistan və Azərbaycan liderləri sülh sazişini yekunlaşdırmaq üçün Əbu-Dabidə görüşüblər. Bu, sülh mətninin böyük hissəsi razılaşdırıldıqdan sonra ilk rəsmi ikitərəfli görüşdür. Görüşün nəticələri son məqamda Cənubi Qafqazın gələcəyini müəyyən edəcək. Bu, həm də ona görə tarixi görüş hesab olunur ki, Rusiya ilk dəfə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllində iştirak etməyəcək. Həm Bakı, həm də İrəvan Kremldən uzaqlaşır. Çünki son bir neçə ildə Rusiya ilə münasibətlər xeyli pisləşib. Əbu-Dabidəki danışıqlar Ermənistanın baş naziri ilə Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan arasında oxşar ikitərəfli görüşdən sonra baş tutub. Ukraynada bataqlığa düşməklə Moskva postsovet məkanında öz təsirini tədricən itirir”, – Euronews yazıb.
Görüşdən gözlənilən nəticələr
Pakistanın Kəraçi şəhərindən olan geostrateji analitik və beynəlxalq məsələlər üzrə köşə yazarı İmran Xalid iyulun 10-da Əbu-Dabidə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan arasında keçirilən görüşü dəyərləndirib. “Prezident Əliyevlə baş nazir Paşinyan arasında Əbu-Dabidə keçirilən görüş sülh prosesinin irəliləməsi üçün mühüm vədlər verir. Müqavilə layihəsinin mətni ilə bağlı müzakirələrin tamamlandığı bildirilir, çox güman ki, əsas diqqət detalların müzakirəsinə və imzalanma üçün qarşılıqlı etimadın yaradılmasına yönələcək. Görüşdən gözlənilən nəticələr bunlardır:
– Sülhə sadiqlik: Hər iki liderdən hərtərəfli sülh müqaviləsinin imzalanmasına sadiqliklərinin qətiyyətli təsdiqi.
– Qalan iki maneə üzrə əlavə aydınlıq gətirilməsi və ya razılaşma: Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları olan Ermənistanın Konstitusiya müddəaları və ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvi.
– Sərhədin delimitasiyası və demarkasiyası, Zəngəzur dəhlizi də daxil olmaqla regional kommunikasiyaların blokadadan çıxarılması kimi normallaşmanın praktiki aspektləri üzrə müzakirələr”.
BƏƏ-nin neytral vasitəçi kimi rolu sülh prosesi üçün əhəmiyyətli beynəlxalq etimad yarada və təkan verə bilər. Azərbaycan, Əbu-Dəbi danışıqlarında yalnız sülh və təhlükəsizlik məsələlərini müzakirə etməyi deyil, həmçinin Ermənistanın gələcəkdə heç bir ərazi tələbi irəli sürməməsini də təmin etməyi hədəfləyir. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, həm regional, həm də beynəlxalq səviyyədə sülhün təşviqinə xidmət etmək üçün öz diplomatik münasibətlərini fəal şəkildə istifadə edir. BƏƏ, artıq uzun illərdir ki, Azərbaycanın iqtisadi və siyasi tərəfdaşıdır və bu danışıqlarda vasitəçilik etmək, regionda daha sabit bir mühitin formalaşmasına yardım edə bilər. BƏƏ-nin sülh prosesindəki rolu, yalnız öz regional təsirini gücləndirmək məqsədilə deyil, həm də beynəlxalq münasibətlərdə öz imicini daha da möhkəmləndirmək məqsədini güdür.
Geosiyasi perspektivlər
Əbu-Dəbi danışıqları Azərbaycanın regionda möhkəm sülh və təhlükəsizliyi təmin etməyə yönəlmiş diplomatik siyasətinin bir parçasıdır. Azərbaycanın dövlət rəhbərliyi, Ermənistanla münasibətlərin normallaşdırılmasında yalnız öz ərazi bütövlüyü prinsiplərinə uyğun addımların atılmasını gözləyir. Bu, həmçinin, Azərbaycanın beynəlxalq hüquq və hüquqi müstəqillik prinsiplərinə sadiqliyini nümayiş etdirir. Regionda sabitliyin təmin olunması, yalnız sərhəd münaqişələrinin həlli ilə mümkün ola bilər. Azərbaycan, Ermənistanın öz ərazisində hər hansı bir ərazi tələbi irəli sürməməsi şərti ilə hər zaman sülhə tərəfdar olduğunu bildirib.
Azərbaycan-Ermənistan arasında baş tutan Əbu-Dəbi danışıqları, regionda müsbət dəyişikliklərin başlanğıcı kimi qiymətləndirilir. Azərbaycanın mövqeyi açıqdır: yalnız öz ərazi bütövlüyü və beynəlxalq hüquqa əsaslanan prinsiplər çərçivəsində sülhə gedə bilər. Bu danışıqların nəticəsi, yalnız iki ölkənin deyil, bütün Cənubi Qafqaz regionunun gələcəyinə təsir göstərə bilər. Azərbaycan tərəfi, hər zaman sülh və inkişaf yolunun izlənməsi mövqeyində qalacağını vurğulayıb, amma bunun üçün Ermənistanın beynəlxalq hüquqa hörmət etməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıması vacibdir.
Əbu-Dəbi danışıqlarının əsas məqsədi, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması, bölgədə davamlı sülhün təmin olunması istiqamətində qarşılıqlı razılaşmalara nail olmaqdır. Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münasibətlər uzun illər ərzində gərginliklə keçsə də, bu danışıqların nəticəsi, yalnız iki ölkə üçün deyil, bütövlükdə Cənubi Qafqaz regionunun gələcəyi üçün əhəmiyyətlidir.
Azərbaycan hər zaman sülh və tərəfdaşlıq yolunu dəstəkləyib. Lakin bu yol yalnız ərazi bütövlüyü və beynəlxalq hüququn təməl prinsiplərinə hörmətlə mümkün ola bilər. Ölkə yalnız öz ərazi bütövlüyünün tanınması və beynəlxalq hüquqa əsaslanan razılaşmaların həyata keçirilməsi ilə sülhə gedə bilər. Bir başqa mühüm müzakirə mövzusu isə, Azərbaycan və Ermənistan arasındakı sərhəd məsələləri və keçmişdəki sərhəd münaqişələrinə dair atılacaq addımlar olub. Azərbaycan, sərhəd təhlükəsizliyinin təmin olunması və hər iki ölkənin müstəqilliyi çərçivəsində sərhədlərin tanınmasını vacib hesab edir. Ermənistan isə sərhədin müəyyən edilməsi ilə bağlı beynəlxalq nəzarət və dəstək istəyini ifadə edib.
Danışıqlara Ermənistandan reaksiya
Son vaxtlar Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyanın Azərbaycanla sülh prosesinə dair səsləndirdiyi bəyanatlar diqqət çəkir. O, sülh gündəliyinə sadiq olduğu, Bakı və Ankara ilə münasibətləri qaydasına salmağı hədəflədiyini bildirirdi. Ermənistan liderinin və onun komandasını bu məsələyə sadiqlik nümayiş etdirməsi maraq doğurur. Bəzi ekspertlər isə bunun Nikol Paşinyanın növbəti hiyləgər planı olduğunu, konstruktiv görünərək güzəştlər əldə etməyə çalışdığını söyləyirlər.
İrəvan hökumətinin sadiqlik bəyanatları nə dərəcədə inandırıcıdır? Bu, Paşinyanın növbəti planı ola bilərmi? Azərbaycan və Ermənistan arasındakı sülh gündəmində əhəmiyyətli irəliləyişlər var. İrəvanın daxili siyasi dinamikasında Bakının tələb və şərtləri əsasında yeni bir konyukturanın formalaşması prosesi gedir. Bu, o deməkdir ki, Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan Azərbaycanın irəli sürdüyü sülh gündəliyinə sadiqlik nümayiş etdirən obraz yaratmağa çalışır. Hərçənd, bu obrazın nə qədər davamlı olacağı və sülh prosesində hansı dərəcədə əhəmiyyətli rol oynayacağı barədə perspektivdə bəzi açıq suallar qalmaqdadır.
Bununla belə, Azərbaycan-Ermənistan gündəliyi kənar müdaxilələr olmadan formalaşmaq ərəfəsindədir. Bu da, təbii ki, Bakının irəli sürdüyü şərtlərdən ən başlıca prioritet olan regional təhlükəsizlik üçün vacib xətt kimi ortaya çıxır. Ona görə də Ermənistanın verdiyi bəyanatlar Azərbaycanın bağlı qapılar arxasında irəli sürdüyü şərtlərin elan kimi qiymətləndirilməlidir. Yəni Azərbaycan artıq Ermənistanın ictimai-siyasi mühitini, gələcəkdə isə təhlükəsizlik və iqtisadi sahələrini yönləndirmək üçün mühüm bir alət qazanır.
İrəvanın bu trayektoriyadan çıxa biləcəyi ehtimalları da mövcuddur. Çünki Ermənistan hələ də Konstitusiyasını dəyişdirməyib və bununla manevr etmək üçün müəyyən imkanları saxlayır. Ancaq Azərbaycan prosesi yaxından izləyir və Ermənistanın revanşist hərəkətlərə meyil etməməsi üçün kifayət qədər ciddi resurs xərcləyərək diplomatik və siyasi addımlar atır. Proses bu formada davam edərsə, yaxın illərdə iki ölkə arasında sülh müqaviləsinin imzalanması mümkündür. Bununla belə, hələlik birbaşa müqavilə üçün münasib şərait tam formalaşmayıb. Ən azından yaxın zamanlarda sülh müqaviləsi ilə bağlı çərçivə sazişi imzalanması gündəmə gələ bilər.
Nəticə
Prezident İlham Əliyevlə Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın Əbu-Dabidəki görüşü tarixi əhəmiyyət daşıyır. Bu görüş heç bir vasitəçi olmadan keçirilməsinə görə əlamətdardır və ilkdir. Bu, həm sülh gündəliyinin inkişafında Azərbaycanın liderliyinin ifadəsi, həm də məhz milli maraqlarının irəli aparılmasıdır. İndiyədək Ermənistanın israrı nəticəsində vasitəçilərlə birgə görüşlər keçirilib. Lakin Rusiyanın, Avropa üçlüsünün (Fransa, Almaniya, Aİ), ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə keçirilən görüşlərin hər biri sülh prosesini bu və ya digər şəkildə irəli aparsa da, heç vaxt iki ölkə sülhə bu görüşdəki qədər yaxın olmayıb.
Vasitəçilərlə olan görüşlərin hər biri tam olaraq sülhə deyil, üçüncü tərəflərin maraqlarına xidmət edib. Məsələn, Rusiyanın vasitəçiliyi ilə açılacaq regional nəqliyyat və kommunikasiya dəhlizinə Rusiyanın nəzarətini, ABŞ-ın vasitəçiliyi Amerikanın nəzarətini təmin etməyə yönəlib. Avropa İttifaqının və aparıcı Aİ dövlətlərinin vasitəçiliyi ilə keçirilən görüşlərdə əldə olunan nəticələrə baxdıqda Ermənistandakı Aİ Missiyası kimi faydasız, kəşfiyyat mahiyyətli bir qurumun yaradılmasına xidmət etdiyini görə bilərik. Halbuki, Azərbaycan Ermənistanı hər zaman ikitərəfli kontakta çağırırdı. Nəhayət ki, Ermənistan Azərbaycanın Vətən müharibəsindən indiyədək yaratdığı yeni regional geosiyasi reallıqları qəbul etdi. Vaxtilə Azərbaycan Qarabağ ermənilərinin nümayəndələrini ikitərəfli görüşlərə dəvət edərkən onlar xarici güclərə, xüsusilə Rusiyaya arxalanmayıb konstruktiv mövqe sərgiləsəydilər, yəni, Azərbaycanın 44 günlük müharibədə yaratdığı reallığı qəbul etsəydilər, 1 günlük antiterror tədbirləri baş tutmazdı.
Ermənistan rəhbərliyi hazırda konstruktiv mövqe sərgiləyir. Bu baxımdan Əbu-Dabi görüşünü konstruktiv, quruculuğa yönəlik adlandırmaq olar. Sülh müqaviləsinin mətninin tam razılaşdırılmasından sonra baş tutan bu görüşdə dövlətlərarası münasibətlərin normallaşması, sərhədlərin delimitasiyası, Zəngəzur dəhlizinin açılması, sülh müqaviləsinin imzalanması və s. kimi məsələlərin liderlər səviyyəsində dialoqda dilə gətirilməsi bu istiqamətdə ali iradənin olduğunu sübut edir. Bu, həm də o deməkdir ki, Ermənistan Azərbaycanın əsas şərtlərindən biri olan Konstitusiyasına düzəliş etməyə də hazırdır, sadəcə, bunun strateji zamanlaması məsələsi aktual qalır. Həmçinin bu görüşün tam bir il sonra (2026-cı ilin iyulunda) seçkilərə gedəcək Paşinyanın hakimiyyətini qorumağa xidmət edəcəyini ehtimal etmək olar. Belə ki, o, sülh ritorikası ilə qalib gəlməyi düşünür. Azərbaycan Prezidenti sülh gündəliyini irəli daşıyan belə bir görüşdə öz liderlik funksiyası ilə iştirak etməklə Ermənistandakı seçki öncəsi siyasi gərginliklərdə Paşinyana siyasi dividend qazandırmış oldu. Bu, həm də Cənubi Qafqazı parçalayaraq daima hökmranlıq etmək istəyənlərin planlarını puç etdi.
V.VƏLİYEV
