“Əlbəttə ki, görüş davam edən silahlı münaqişə kontekstində əlamətdar diplomatik hadisə idi. Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski ilk dəfə olaraq ABŞ və aparıcı Avropa dövlətlərinin liderləri ilə eyni formatda danışıqlar aparıb”. Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Elvin Talışınski deyib.
Onun sözlərinə görə, gündəliyin əsas məsələləri Ukrayna üçün təhlükəsizlik təminatları, hərbi dəstəyin göstərilməsi, böhranın siyasi həlli perspektivləri olub: “Donald Tramp NATO mexanizmlərini xatırladan yeni kollektiv təhlükəsizlik sisteminin yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış edib. Belə bir struktur Ukraynanın alyansdakı tam üzvlüyündən fərqlənsə də, ABŞ və Avropanın birgə zəmanətlərini ehtiva edə bilər. Avropa liderləri, xüsusilə Almaniya kansleri Fridrix Merz və Fransa prezidenti Emmanuel Makron atəşkəsə nail olunmasının vacibliyini vurğulayıblar. Eyni zamanda, Tramp bu yanaşmanı birbaşa dəstəkləməkdən çəkinərək, “uzunmüddətli sülh sazişi”nin prioritetini vurğulayıb. Bu, danışıqlar aparan tərəflər arasında hələ də vahid mövqenin formalaşmadığını göstərir. Zelenskinin görüşü “ən uğurlu görüşlərdən biri” adlandırmasına baxmayaraq, konkret razılıq əldə olunmayıb. Danışıqların ümumi ab-havası konstruktiv olaraq qaldı, lakin əsas məsələlər – sərhədlərin statusunun müəyyənləşdirilməsi, atəşkəsin təmin edilməsi mexanizmləri və Rusiyanın mövqeyi həll olunmamış qalır. Üstəlik, Donald Tramp Vladimir Putinlə telefon danışığı apararaq, üçtərəfli danışıqlar prosesinin başlanmasına yardım etmək niyyətini bildirib. Bununla belə, onun həyata keçirilməsi perspektivləri əsasən Rusiya tərəfinin hazırlığından asılıdır.
Avqustun 22-nə planlaşdırılan növbəti görüş diplomatik prosesin mühüm mərhələsi hesab olunur və müəyyən gözləntilərlə müşayiət olunur. Ekspert diskursunda onun inkişafı üçün iki əsas ssenari müəyyən edilə bilər.
Birinci ssenari hazırlıq və əlaqələndirici xarakter daşıyır. Belə olan halda, Avropa dövlətlərinin liderləri ABŞ və Avropanın yanaşmalarını birləşdirmək, həmçinin “istəklilər koalisiyasının” yaradılmasının əsas prinsiplərini razılaşdırmaq məqsədilə yenidən virtual formatda görüş keçirə bilərlər.
İkinci ssenari daha iddialıdır. Donald Tramp administrasiyasının fəal iştirakı şərti ilə avqustun 22-də keçiriləcək görüş Tramp-Zelenski-Putin formatında üçtərəfli dialoqun institusionallaşması üçün başlanğıc nöqtəsi ola bilər. Bu variant konkret humanitar tədbirlərin həyata keçirilməsinə – əsirlərin mübadiləsinə, deportasiya olunmuş uşaqlarla bağlı məsələlərin həllinə, eləcə də silah tədarükü ilə bağlı ilkin razılaşmaların hazırlanmasına gətirib çıxara bilər.
Görüşün potensial nəticələrini bir neçə istiqamət üzrə sistemləşdirmək olar. Birincisi, koalisiyanın təhlükəsizlik mexanizminin formalaşdırılması mümkündür. Birləşmiş Ştatlar bir sıra Avropa ölkələri ilə birlikdə Ukraynaya kollektiv təhlükəsizlik təminatları verə bilər ki, bu da NATO-ya tam üzvlüklə bərabər olmasa da, müdafiə dəstəyinin effektiv alətinə çevriləcək. İkincisi, hərbi və maliyyə yardımı sahəsində qərarların qəbulu gözlənilir. Xüsusilə, Ukrayna prezidentinin 100 milyard dollarlıq silah paketinin verilməsi təşəbbüsü müzakirə olunur, bu barədə konkret razılaşmalar əldə oluna bilər. Üçüncüsü, humanitar sahədə, o cümlədən əsirlərin mübadiləsi və deportasiya olunmuş ukraynalı uşaqların geri qaytarılması məsələlərində müəyyən perspektivlər açılır. Nəhayət, Rusiya ilə dolayı diplomatiya əsas amil olaraq qalır. Moskvanın mövqeyi həlledici olacaq: o, danışıqlara hazır olsa, üçtərəfli format (Tramp-Zelenski-Putin) yaxın gələcəkdə həyata keçirilə bilər. Ümumiyyətlə, bu prosesə münaqişənin sonu kimi deyil, daha geniş diplomatik və institusional bazanın formalaşdırılmasına yönəlmiş hazırlıq mərhələsi kimi baxmaq lazımdır. Bir gün əvvəl keçirilən görüş, eləcə də avqustun 22-nə planlaşdırılan görüş ABŞ və Avropanın Ukraynanın təhlükəsizliyini təmin etmək üçün yeni model tapmaq istəyini nümayiş etdirir. Bu model dayanıqlı olsa, münaqişənin mərhələli həlli üçün əsas ola bilər. Beləliklə, görüş kifayət qədər simvolik olub, əsas sınaq Tramp, Zelenski və Putin arasında mümkün üçtərəfli dialoq olacaq”.
