Erməni-rus ideologiyasının təbliği ilə məşğul olan “Sputnik Ermənistan”da köşə yazarı Sergey Bablumyanın bir məqaləsi dərc olunub. O, erməni və gürcü xalqları arasındakı münasibətlərdən bəhs edərək qeyd edir ki, hər bir erməninin qohumu, dostu olduğu kimi, Ermənistanın da dost bildiyi ölkələr var. Dostu olmayan və ya dostunu itirən dövlət, oxşar vəziyyətdə olan insan kimi, hamıya və hər şeyə uduzur. Bu belə olub, var və olacaq. Əlbəttə ki, yeni dostlar yarana bilər, amma köhnə dostlardan təlaşlı və tələsik üz çevirmək lazımdırmı?
Nə vaxt, çox güman ki, tezliklə Ermənistan tək qalacaqsa, qonşu Gürcüstanın yeri və əhəmiyyəti bizim üçün dəfələrlə artacaq. Söhbət təkcə Ermənistanın onsuz da məhv olacağı “Lars”dan getmir, söhbət mənəvi yaxınlıqdan, milli xarakterlərin üst-üstə düşməsindən, temperamentlərin oxşarlığından, reaksiyaların eyniliyindən gedir. Təbii ki, çoxlu fərqlər var, amma olması lazım olduğu kimidir, həyat başqa cür ola bilməz.
Yuxarı Lars erməni ağır yük maşınlarının Rusiyaya keçməsini təmin edən yeganə yerdir. Tez-tez təmir və meteoroloji səbəblərə görə bağlanır, lakin birdən-birə onlara siyasi olanlar əlavə olunarsa, o zaman paket üçün əlimizdə olan hər şeyi Türkiyə və ya İrana təklif etmək məcburiyyətində qalacaq. Onlara ehtiyac varmı?
Gürcüstanda demək olar ki, hər bir erməninin ya qohumu, ya dostu, ya da sadəcə ailəyə yaxın adamı onomastik olaraq “yan”la bitən, lakin sonradan bu və ya digər səbəbdən “ov”a dəyişdirilib. Qan qardaşları və çox vaxt iş ortağı olan bu insanlar yaxınlıqda yaşayan iki xalqı birləşdirən, bir-birlərini daha yaxşı başa düşməyə və kömək etməyə kömək edən dirijorlara bənzəyirlər. Aydındır ki, Gürcüstanda ancaq ikinci sinifdə oxuyan yoxsul uşaq Karapetov və ya Kirakosov soyadlı birini rus kimi tanıyardı. Bəs niyə? Çünki bütün ermənilər axıra qədər Gürcüstanda yaşamağı planlaşdırmırdılar, sadəcə olaraq, Rusiyanın ən geniş ərazilərinə köçərək adaptasiya prosesini keçmək daha asan görünürdü.
Niyə Solomon adaları təhlükəsizdir, amma Ermənistan yox?
Erməni yazar düşünür ki, İrəvan nə qədər “sülh gündəmi” ilə tələssə də, hamıya və hər cəhətdən xeyirxah bir xanım kimi görünməyə çalışsa da, ölkə hər an hücuma məruz qala bilər. Artıq bir-iki dəfə deyilib: üçüncü dünya müharibəsi tam sürətlə gedir, baxmayaraq ki, heç kim bunu rəsmi şəkildə elan etməmişdir. Prinsipcə, bunu etmək olar: bir-biri ilə boğuşaraq, döyüşləri bölgələr üzrə bölüşdürün və onları yerli silahlı münaqişələr adlandırın. Olsun, belə olsun, amma ölümlər, dağıntılar, bədbəxtliklər bundan az olmur.
2024-cü ildə Uppsala Münaqişə Məlumat Proqramının (İsveç) ekspertlərinin fikrincə, dünya müşahidələr tarixində ən çox sayda müharibə və silahlı münaqişə yaşadı. Son on beş il ərzində onların sayı demək olar ki, iki dəfə artıb – bu, layihənin bütün tarixində rekord göstəricidir. Ermənistan heç kimə qarşı döyüşmək fikrində deyil, amma onunla bir az fərqlidir: İrəvan nə qədər “sülh gündəmi” ilə tələssə də, hamıya və hər cəhətdən xoş münasibətə malik xanım kimi görünməyə çalışsa da, ölkə hər an hücuma məruz qala bilər. Bəs onda nə?
Yeni Zelandiyanın Otaqo Universitetinin mütəxəssisləri araşdırma apararaq hipotetik nüvə zərbəsinin nəticələrindən sağ çıxmaq şansı ən çox olan 5 ölkəni müəyyən ediblər. Əgər bu, NATO ölkələri ilə Rusiya arasında baş verərsə, atmosferə təxminən 150 teraqram his buraxıla bilər (bir teraqram 1.000.000 tona bərabərdir) və o zaman yaşamaq üçün əsas amil nüvə qışı deyilən şəraitdə kənd təsərrüfatı məhsullarını saxlamaq imkanı olacaqdır.
Kim sağ qala bilərdi? Ən dözümlü ölkələr siyahısına Avstraliya, Yeni Zelandiya, İslandiya, həmçinin Vanuatu ada dövlətləri və Solomon adaları daxildir. Ermənistan şanslılar siyahısında yoxdur, lakin bu, onun günahı deyil, daha çox bədbəxtlikdir. Coğrafi, iqtisadi (hazırda Ermənistan hakimiyyəti tərəfindən təqib olunan rusiyalı biznesmen Samvel Karapetyanın sərvəti Ermənistan büdcəsinin yarısı ilə müqayisə olunur), həm də siyasi. Bu gün dünyanın diqqəti İrana yönəlib və yaxın gələcəkdə hərbi münaqişə həll olunmasa, dünya güclərinin də gözü Ermənistana çevriləcək.
Burada bütün məqam ondan ibarətdir ki, respublika xarici aləmdə müstəqil qurum hesab edilmir və onun üçün qərarlar türklər tərəfindən veriləcək, bəzi müşahidəçilər hesab edir. Və demək olmaz ki, İrəvanı təhqir edən bu bəyanat real əsaslardan məhrumdur. Burada həlledici amil təəssüf ki, ümumiyyətlə, Ermənistanın suverenliyi deyil, yükdaşımalarının bərpasının sürəti olacaq.
İran-İsrail münaqişəsi artıq Qafqaz üçün, məsələn, mülki aviasiya sahəsində gözlənilməz nəticələrə gətirib çıxarıb. Bölgədə hava hərəkəti xəritəsi pozulub. İrəvana və Ermənistan paytaxtından digər şəhərlərə uçuşlar təxirə salınıb, bəzi aviaşirkətlər isə marşrutlarını tamamilə dəyişmək məcburiyyətində qalıblar.
İsraillilər və iranlılar bir-birini vurarkən, beynəlxalq uçuşlar həyata keçirən bir sıra sərnişin təyyarələri Yerevanın Zvartnots hava limanında və qonşu ölkələrin hava limanlarında təcili eniş edib. Nəticədə Ermənistan vətəndaşları Bakı hava limanında, Azərbaycan vətəndaşları isə Zvartnotsda olublar.
Erməni köşə yazarı əlavə edir: Alovlu yanğın fonunda bizim üçün daha çox xoşagəlməz məqamlar var. İranın Ermənistandan tək istəyi “Zəngəzur dəhlizi”nin bağlanması idi, əks halda Tehran öz coğrafi üstünlüyünü itirəcəkdi. Burada xatırlamaq lazımdır ki, Ermənistan İranla müttəfiqlik münasibətlərini saxlayır, lakin bu, belə demək mümkünsə, ikincidir. Beynəlxalq müşahidəçilərin qeyd etdiyi kimi, reallıqda Ermənistan nüfuzlu qonşusu ilə nə hərbi, nə iqtisadi, nə də başqa nöqteyi-nəzərdən maraqlı deyildi. Ən azından gözlənilən dərəcədə deyil. Əgər İran dayanarsa, münaqişəni tez bir zamanda həll etməyə nail olarsa və anti-Zəngəzur layihəsinə yenidən güclə yanaşarsa, o zaman hər şey bu gün regionda real gücün kim olduğunu bildiyi üçün fikri heç bir qonşusu üçün maraqlı olmayan Ermənistandan da yan keçəcək. Təbii ki, nəzəri cəhətdən Ermənistan özünü başqa cür aparmalı, İranla münasibətlər qurmaqda daha ağıllı və hiyləgər olmalı idi – onun vasitəsilə türklərə, ruslara, amerikalılara təzyiq göstərmək, Çin və Aİ-yə əl uzatmaq mümkün idi. Amma hər şey belə deyil.
Əgər ölkə rəhbərliyi düzgün vəziyyətdədirsə, görməlidir ki, Yaxın Şərqdə münaqişənin kəskinləşməsi istər-istəməz Cənubi Qafqaza da təsir edəcək. “Şimal-Cənub” beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi üçün kritik əhəmiyyət kəsb edən Hörmüz boğazının blokadası halında təkcə İran deyil, Hindistan, Rusiya, Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan da tranzit potensialının bir hissəsini itirə bilər.
Türkiyənin dünən deyil, Metsamor Atom Elektrik Stansiyasının bağlanması kampaniyası işğal və zorakılıqla sona çata biləcək ssenari çərçivəsində çox uyğun gəlir. Hətta İsrailin təriflənmiş “Dəmir günbəzi” İran raketlərinin yalnız bir hissəsini tutduğu halda biz özümüzü necə qoruya bilərik? Azərbaycanın Ermənistana mümkün hücumuna gəlincə, Ermənistan hakimiyyəti Bakının Ermənistana təcavüzü üçün heç bir əsaslı səbəb və ya legitimlik görmür. Sanki legitimlik təcavüzkarın qonşuya hücum etməsi üçün vacib şərtdir.
Ermənistan nə Aİİ-dən, nə də KTMT-dən çıxmayacaq?
Beynəlxalq ekspert qeyd edir ki, Avropa İttifaqında Ermənistan üçün “Giriş qadağandır” işarəsi var. Baş nazir Nikol Paşinyanın və Ermənistan hökumətinin digər nümayəndələrinin Ermənistanın Aİİ-dən çıxmaq niyyətində olmadığı barədə bəyanatları respublikanın da KTMT-dən çıxmayacağından xəbər verir. Bu fikirləri politoloq, beynəlxalq məsələlər üzrə mütəxəssis Qriqor Balasanyan Sputnik Ermənistan radiosunun efirində deyib.
“İndi Ermənistan heç yerə getmir və getməyəcək. Ermənistan nə Aİİ, nə də KTMT-ni tərk etməyəcək. Və baş nazirin Ermənistanın Aİİ-dən çıxmayacağı ilə bağlı son bəyanatı Ermənistanın KTMT-də qalacağından xəbər verir”, – beynəlxalq ekspert vurğulayıb. O qeyd edir ki, Ermənistan hakimiyyəti xarici siyasət vektorunu Qərbə yönəltməyə çalışsa da, Avropa və ABŞ-ın özlərinin çoxlu həll olunmamış problemləri var və ölkəmiz orada xoş qarşılanmır: “Ermənistan hakimiyyəti Qərbə gedirlər, amma orada “Giriş qadağandır” işarəsi, ümumi dildə desək, “kərpic” var. Siz ya Türkiyəyə gedə bilərsiniz, ya da Ermənistana qayıda bilərsiniz”, – Balasanyan bildirib.
Bundan əvvəl Rusiyanın baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk Gorno-Altayskda jurnalistlərə açıqlamasında Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın Rusiyanın baş naziri Mixail Mişustinlə görüşündə İrəvanın Aİİ-də fəaliyyətini davam etdirmək niyyətini təsdiqlədiyini bildirib.
İrəvanın qaz problemi
Qaz idxalı bərpa olunur, lakin qiymətlər artmaqda davam edir. İqtisadçılar İqtisadi Rəqabətin Müdafiəsi Komissiyası və İqtisadiyyat Nazirliyini fəaliyyətsizliyə görə tənqid edir, İqtisadiyyat Nazirliyi isə araşdırma aparmağa çağırır. Bu barədə “Sputnik Ermənistan” yazır. Ermənistana maye qaz idxalının həcmi tədricən bərpa olunur, lakin bazarda qiymətlər yüksək olaraq qalır. İqtisad elmləri doktoru, Alternativ Mərkəzin rəhbəri Tatul Manaseryanın fikrincə, bunun səbəbini dövlət tərəfindən lazımi nəzarətin olmamasında axtarmaq lazımdır. “İqtisadiyyat Nazirliyi və İqtisadi Rəqabətin Müdafiəsi Komissiyasının əməkdaşları sadəcə olaraq maaş alırlar, lakin öz funksiyalarını yerinə yetirmirlər. İnhisarçılıq biznes üçün faydalı ola bilər, bəs onda dövlətin rolu hanı?
İyulun 11-də məlum olub ki, Ermənistan-Gürcüstan sərhədində 100-dən çox qaz tankeri ilişib və bu, qiymətlərin kəskin sıçrayışına səbəb olub – litri 120-dən 170-180 drama qədər. Gürcüstan gömrüyündə problem yarandıqdan sonra Ermənistana tədarük artıq bərpa olunsa da, indi qiymət 200 drama çatıb.
Ermənistanın iqtisadiyyat naziri Gevorq Papoyan sosial şəbəkədə yazıb ki, məsələ İqtisadi Rəqabətin Müdafiəsi Komissiyasında nəzərdən keçirilir. Onlar hələ də problemi öyrənirlər. İstehsal hələ başlamayıb, bazar araşdırması təxminən bir ay davam edə bilər, çünki 90-a yaxın oyunçu var.
İqtisadçı ekspert Suren Parsyan da qiymət artımı ilə bağlı vəziyyəti şərh edib. Onun sözlərinə görə, baş verənlərə reaksiya verməli və qiymət anomaliyalarının səbəbini açıqlamalı olan İqtisadi Rəqabətin Müdafiəsi Komissiyası idi. “Komissiya illərdir deyir ki, bazarda çoxlu şirkət var, bu o deməkdir ki, rəqabət var və heç bir müdaxilə tələb olunmur. Lakin reallıqda vəziyyət fərqlidir”, – Parsyan vurğulayıb.
Ekspert hesab edir ki, həm qiymətlərə təsir edən obyektiv amilləri, həm də bazar iştirakçılarının gözləntilərini nəzərə almaq lazımdır. O, ölkədə böyük qaz ehtiyatlarının saxlanması üçün infrastrukturun yaradılmasını təklif edib ki, bu da, onun fikrincə, kəskin qiymət dalğalanmalarını yumşaltmağa kömək edəcək. Bundan əlavə, çatdırılmaların əsas hissəsinin həyata keçirildiyi Verxniy Lars məntəqəsinin ötürmə qabiliyyətinin ətraflı öyrənilməsi tələb olunur.
Parsyan əlavə edib ki, Rusiyada və dünya bazarlarında neft və qazın qiymətləri qeyri-stabil olaraq qalır ki, bu da maya dəyərinə təsir edir. Bir çox idxalçılar qazın kəsiləcəyindən qorxaraq baha qiymətə alıblar və indi onu baha satmaq məcburiyyətində qalıblar.
V.VƏLİYEV
